Καθηγήτρια 3ου Γυμνασίου Λάρισας – Φιλόλογος
κ. Αργυρώ Αγγελάκη

Σεβασμιώτατε,
Σεβαστοί Πατέρες,
Αγαπητοί μαθητές,
Αγαπητοί εν Χριστώ αδελφοί,

Μαζευτήκαμε σήμερα όλοι στους Ιερούς Ναούς για να τιμήσουμε την μνήμη τριών μεγάλων Αγίων Ιεραρχών της Εκκλησίας μας, του Βασιλείου του Μεγάλου, του Ιωάννου του Χρυσοστόμου και του Γρηγορίου του Θεολόγου. Η Εκκλησία, αφού εόρτασε πρώτα τον καθέναν ξεχωριστά μέσα στον μήνα Ιανουάριο, συνεορτάζει σήμερα την μνήμη και των τριών μαζί και αυτό γιατί αναδείχθηκαν και οι τρεις Μεγάλοι και οι τρεις Χρυσόστομοι και οι τρεις Θεολόγοι, πίσω από τους οποίους κρύβονται τρεις αγίες και ευλογημένες μητέρες, η Εμμέλεια, η Νόννα και η Ανθούσα.

Όταν τον 11ο αιώνα ξέσπασε στο Βυζάντιο μια έριδα για το ποιος εκ των τριών Αγίων είναι ο σημαντικότερος, ο επίσκοπος Ευχαΐτων Ιωάννης Μαυρόπους έληξε την διαμάχη συνενώνοντας την μνήμη και των τριών Ιεραρχών σε μια κοινή γιορτή, στις 30 Ιανουαρίου.

Έτσι η παιδεία απέκτησε τους προστάτες της, γιατί στο έργο των τριών Ιεραρχών έχουν συζευχθεί αρμονικά η υγιής αρχαιοελληνική σκέψη και το καθαρό χριστιανικό πνεύμα. Γεννήθηκαν και έδρασαν και οι τρεις κατά τον 4ο μ.Χ αιώνα. Η αγάπη τους για την μόρφωση υπήρξε παραδειγματική και γι΄αυτό σπούδασαν όλες τις τότε γνωστές επιστήμες.

Η Ελληνορθόδοξη παιδεία έτσι όπως την βίωσαν και την εισηγήθηκαν οι τρεις Ιεράρχες έχει κέντρο της τον άνθρωπο, ως εικόνα Θεού, όχι τον αυτονομημένο άνθρωπο, τον ξεκομμένο από τον Δημιουργό του. Αυτή την παιδεία την μετέδωσαν με την ζωή τους περισσότερο και λιγότερο με την διδασκαλία τους. Δεν αρκεί να μιλούμε ως δάσκαλοι για αξίες και ιδανικά, αλλά πρέπει αυτά να εμπνέουν πρώτα την δική μας ζωή.

Οι τρεις Ιεράρχες τάραξαν τα νερά της εποχής τους και άφησαν παρακαταθήκες με αιώνια αξία. Η Εορτή τους απετέλεσε την μόνη Εθνική Εορτή κατά τους σκοτεινούς αιώνες της Τουρκοκρατίας, για τον λόγο αυτό και μέχρι σήμερα τα Σχολεία μας είθισται να εκκλησιάζονται επίσημα,  φέροντας την Σημαία.

Θλίβεται κανείς όταν βλέπει την αναγνώριση του επιστημονικού τους έργου σε παγκόσμια κλίμακα από την μια μεριά και από την άλλη, την άγνοια ή ακόμα και την απαξίωση, που υπάρχει γι’αυτούς στην πατρίδα μας. Μια απαξίωση η οποία χρόνο με το χρόνο γίνεται όλο και πιο έντονη και συστηματική, συχνά περιβεβλημένη με κρατικές αποφάσεις, με κύριο σκοπό την αλλοίωση του εορτασμού τους και την λήθη του βίου τους.

Είναι αξιοπρόσεκτο ότι την επιστημονική τους κατάρτιση οι τρεις Ιεράρχες δεν την  χρησιμοποίησαν για ατομική προβολή, αλλά για να προσφέρουν στον αδερφό τους.

Ο Βασίλειος, γιατρός ο ίδιος, ιδρύει τη γνωστή σε όλους μας «Βασιλειάδα», μια πόλη φιλανθρωπίας. Εκεί οργανώνει το πρώτο δημόσιο νοσοκομείο, στο οποίο υπάρχουν κατοικίες γιατρών, νοσηλευτικού προσωπικού, ειδικές πτέρυγες για λεπρούς και πάσχοντες από επιδημικές ασθένειες. 

Οι τρεις Ιεράρχες στηρίζουν με κάθε τρόπο τους φτωχούς, τους κυνηγημένους  και τους απροστάτευτους της εποχής τους. Θεωρούν αυτονόητο να θυσιαστούν για τον κάθε έναν από αυτούς. Η περιθωριοποίηση των κοινωνικά αδυνάτων δεν συνάδει με το Ορθόδοξο ήθος.

Η επιμονή του Ιωάννου του Χρυσοστόμου να κτίσει λεπροκομείο, όχι σε κάποια υποβαθμισμένη περιοχή της Κωνσταντινούπολης, αλλά στην πλουσιότερη συνοικία έξω από την πόλη, εκεί που ζούσαν μεγάλοι γαιοκτήμονες και οι οποίοι έβλεπαν την οικονομική αξία των πολυτελών οικημάτων τους να μειώνεται λόγω της γειτνίασης με το κτίριο αυτό, αποτέλεσε και την αφορμή για την οριστική δίωξή του Αγ. Ιωάννου, που τον οδήγησε στην εξορία και στον βασανιστικό θάνατο.

Στο μεγάλο λιμό, που έπληξε την περιοχή του ο Βασίλειος στηλιτεύει τη δράση των μαυραγοριτών . Ο Γρηγόριος άλλοτε παρακαλά και άλλοτε με δυναμικό τρόπο ζητά από τους άρχοντες την απαλλαγή των φτωχών από την φορολογία.

Ο Χρυσόστομος μόλις ανέρχεται στον Αρχιεπισκοπικό Θρόνο της Κωνσταντινούπολης, πουλάει τα πολυτελή σκεύη και έπιπλα της Αρχιεπισκοπής, χάρη των παλαιών και νέων φιλανθρωπικών ιδρυμάτων. Διακόπτει άμεσα τη διοργάνωση επισήμων και πλουσίων δείπνων στον χώρο της Αρχιεπισκοπής και με τα χρήματα, που εξοικονομεί, οργανώνει συσσίτια για 7.000 φτωχούς καθημερινά. Υποστηρίζει κάθε έναν, που αδικείται από την πολιτική εξουσία, φτάνοντας στο σημείο να συγκρουστεί με την αυτοκράτειρα, όταν εκείνη καταπατά το κτήμα μιας φτωχής χήρας. 

Και οι τρεις ζουν λιτά και ασκητικά, όπως αρμόζει σε Ιεράρχες, προκαλώντας τον θαυμασμό του απλού λαού αλλά και την περιφρόνηση των πλουσίων και κοινωνικά ισχυρών αντιπάλων τους. 

Ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ανυποχώρητος στα πιστεύω  του, δεν διστάζει να καθαιρέσει μεγάλο αριθμό επισκόπων με την κατηγορία του χρηματισμού κατά την άσκηση της ιερωσύνης. Αντιμετωπίζει δραστικά το σκανδαλισμό, που προκαλούσαν στους πιστούς με τον πολυτελή τους βίο απερίσκεπτοι κληρικοί και α-μόναχοι μοναχοί.

Άνθρωποι με ανοιχτούς πνευματικούς ορίζοντες, οι Πατέρες της Εκκλησίας τονίζουν κατ’ επανάληψιν στα κείμενά τους την αξία της αρχαίας Ελληνικής Παιδείας. Ο Γρηγόριος αντιδρώντας στις απόψεις κάποιων ακραίων και φοβικών Χριστιανών, που αρνούνταν την μελέτη της κλασικής παιδείας, υποστηρίζει πως είναι «αγροίκοι και αγράμματοι», όσοι δεν δέχονται τη αξία της. Αποκαλεί την πόλη των Αθηνών, που ήταν κέντρο σπουδής του αρχαίου Ελληνικού πολιτισμού, « Χρυσή Αθήνα των Γραμμάτων».

Οι τρεις Ιεράρχες δεν ήθελαν τους Χριστιανούς νέους  χωρίς κριτική σκέψη, χωρίς ευρύτητα γνώσεων, χωρίς γενικότερο προβληματισμό.

Ο Χρυσόστομος τους προτείνει να σπουδάσουν πρώτα στα δημόσια ειδωλολατρικά σχολεία και όχι στα μοναστήρια, ενώ ο Μ. Βασίλειος στέλνει στον εθνικό Λιβάνιο φτωχούς Χριστιανούς νέους για να σπουδάσουν κοντά του.

Και οι τρεις αντιδρούν σε μια επιφανειακή πνευματικότητα, σε έναν ακίνδυνο χριστιανισμό, σε μια πίστη που τυφλώνει και σε μια εκκλησία, που δεν είναι η οδός της αληθινής σωτηρίας και ζωής, αλλά ένα μέσο στα χέρια των ισχυρών για την χειραγώγηση και εκμετάλλευση ανθρώπων και λαών. Και οι τρεις ήταν πρότυπα θυσίας και προσφοράς και όχι ευημερίας και καλοπέρασης.

Αγαπητοί μαθητές,

Σε τούτο, τον παράξενο κόσμο ποια θέση έχουν τα πρότυπα των τριών Ιεραρχών; Δεν μπορείτε να τα κατανοήσετε ώστε να τα αγαπήσετε γιατί εμείς οι μεγαλύτεροι έχουμε κάνει την ζωή σας εύκολη, σας την γεμίσαμε με τεχνολογικά επιτεύγματα. Νοιαζόμαστε μόνο για την οικονομική σας εξασφάλιση και την επαγγελματική σας αποκατάσταση. Πείσαμε τους εαυτούς μας ότι σας παρέχουμε μια ποιότητα ζωής ανώτερη. Ξεχάσαμε όμως κάτι πολύ σπουδαίο: Τις ψυχές σας!

Η φωνή των τριών Ιεραρχών μας το θυμίζει. Εκείνοι λένε: « Δεν πρέπει να επιτρέψουμε στο σχολείο να γκρεμίσει την ψυχή. Όταν η ψυχή σωφρονεί, δεν προέρχεται καμία ζημία από την άγνοια της κοσμικής γνώσης, όταν όμως η ψυχή είναι διεφθαρμένη, η βλάβη είναι πολύ μεγάλη, έστω και αν η γλώσσα είναι εξασκημένη και ο νους ευφυής». Τα λόγια των τριών Ιεραρχών είναι περισσότερο επίκαιρα από ποτέ.

Και συνεχίζουν : « Η Παιδεία και η τέχνη της είναι πνευματικό μέγεθος, επειδή περνάει από την μάθηση και την γνώση, στον χαρακτήρα και την ζωή, στην συμπεριφορά και την σχέση, γι’ αυτό και είναι δεμένη με την αρετή. Πως μετριέται όμως η αρετή; Όχι με μικρά σταθμά, αλλά με το μεγαλύτερο, που είναι ο Θεός. Αν συνδέσεις την ζωή σου με τον Θεό, τότε όλα θα κατευθύνονται προς τον Θεό, πράξεις, κινήσεις, θέλημα, λόγος, μέχρι και βάδισμα και ένδυμα και νεύμα. Μάθε από μικρός να αξιοποιείς όποιες δυνάμεις σου έδωσε ο Θεός, όποια χαρίσματα έχεις, μάθε να τα πολλαπλασιάζεις.» «Η παιδεία στην αρχή φαίνεται να προξενεί δυσφορία και όχι χαρά. Μην απογοητεύεσαι, σύντομα θα έρθουν οι πρώτοι καρποί. Μην βιαστείς να βαρεθείς και πέσεις στην αργία και στην νωθρότητα, γιατί τότε θα έρθει η αρρώστια της αμάθειας.»

Αγαπητοί συνάδελφοι και αγαπητοί μαθητές,

Δεν υπάρχει πιο καταστρεπτικό της Εκκλησίας και της κοινωνίας, όταν οι μαθητές με τους δασκάλους, οι γονείς με τα παιδιά, οι άρχοντες με τους πολίτες δεν είναι συνδεδεμένοι με πολλή ακρίβεια και πολλή αγάπη. Τίποτε δεν εξυψώνει το ανθρώπινο γένος, όσο η επιδίωξη της φιλίας και της αγάπης, με όλη την δύναμή μας. Η αγάπη και η φροντίδα του δασκάλου συγκινεί τους μαθητές. Γι’ αυτό και είναι η αναγκαιότερη για τον δάσκαλο αρετή.  Αυτό είναι το μυστικό της επιτυχίας του έργου του. Γνώρισμα του πραγματικού δασκάλου, υποστηρίζουν οι τρεις Ιεράρχες, είναι το να συμπάσχει στις συμφορές των μαθητών, το να θρηνεί και να πενθεί τα τραύματα αυτών που έχει στην ευθύνη του. Ο μαθητής στους δύσκολους καιρούς, που ζούμε, έχει ανάγκη να αντλεί δύναμη και ελπίδα από τον δάσκαλό του. Έτσι ο ρόλος του δασκάλου γίνεται ρυθμιστικός και όχι ελεγκτικός, παιδαγωγικός και όχι τιμωρητικός. Έχουμε ανάγκη από δασκάλους που θα πάρουν τα παιδιά στην αγκαλιά τους. Όταν ο μαθητής αγαπήσει τον δάσκαλό του, θα αγαπήσει και το μάθημα. Θεμέλιο όμως και εμπνευστής της αληθινής αγάπης είναι ο Χριστός, η εσταυρωμένη και αναστημένη αγάπη. Αυτή την αγάπη βιώνουν οι Άγιοι Τρεις Ιεράρχες. Και αυτή η αγάπη μας προσφέρεται σήμερα, όπως και σε κάθε Θεία Λειτουργία.

 Η καλύτερη τιμή των Αγίων είναι η μίμηση των Αγίων. Οι τρεις προστάτες των γραμμάτων, οι δικοί μας Άγιοι, ο Βασίλειος ο Μέγας, ο Γρηγόριος ο Θεολόγος και ο Ιωάννης ο Χρυσόστομος, ας πρεσβεύουν για την πνευματική πρόοδο του καθενός μας. Ας πρεσβεύουν για να μην χάσει η παιδεία του Έθνους μας ποτέ τον προορισμό της .

Χρόνια πολλά και ευλογημένα!